Epilepsi, sinir sistemini etkileyen nörolojik bir durumdur. Genellikle bilinen bir tıbbi durumdan kaynaklanmayan en az iki nöbet geçirdikten sonra epilepsi tanısı konulur.
Bir kişi aşağıdaki koşullardan herhangi birini karşılıyorsa epilepsi hastası olarak kabul edilir:
- 24 saatten daha uzun aralıklarla meydana gelen en az iki uyarılmamış (veya refleks) nöbet. (1)
- Bir uyarılmamış (veya refleks) nöbet ve sonraki 10 yıl içinde meydana gelen iki uyarılmamış nöbetten sonra genel nüks riskine benzer (en az %60) başka nöbet olasılığı. (1)
Nöbet ise, uygun olmayan ve istenmeyen bir şekilde ortaya çıkan ani, yoğun bir elektriksel aktivite olduğunda meydana gelir. Bu genellikle epileptik aktivite olarak adlandırılır.
Epilepside görülen nöbetler beynin elektriksel aktivitesindeki bozukluklardan kaynaklanır. Her bir fonksiyonumuz için (örneğin yürüme, yemek yeme veya konuşma) beynimizde ilgili alanlarda elektriksel aktivite meydana gelir.
Beyin vücudunuzun tüm işlevlerinden sorumludur. Nöbet sırasında yaşananlar, epileptik aktivitenin beynin neresinde başladığına ve ne kadar geniş bir alana, hangi hızlı yayıldığına bağlıdır. Bu nedenle, birçok farklı nöbet türü vardır ve her kişi epilepsiyi kendine özgü bir şekilde yaşar. Epileptik nöbetler genellikle aniden ortaya çıkar, kısa sürer ve kendiliğinden durur. Uyanıkken veya uykudayken başlayabilir, hasta ne yaptığının, davranışlarının veya duygularının farkında olur yada olmayabilir.
Epilepsinin birçok türü vardır. Bazı türleri çok gençken, bazıları ise yaşamın ilerleyen dönemlerinde başlar. Bazı tipler kısa sürerken, diğer tipler ömür boyu sürebilir.
Epilepsi bir beyin hastalığıdır, tanı ve tedavisi de nöroloji uzmanı tarafından yapılmalıdır. Epilepsi klinik tanıdır, hastanın ve yakınlarının anlattığı nöbet öyküsü tanı aşamasının en önemli kısmıdır, daha sonrasında yapılan elektroensefalografi (EEG) beynin elektriksel aktivitesinin değerlendirilmesi ve beyin görüntülemesi (tomografi ve/veya MR) ise bize tanıyı netleştirmede, epilepsi tipinin ve ona göre tedavisinin düzenlenmesinde yardımcı olacaktır.
Epilepsi hayatın her döneminde görülmekle birlikte, epileptik nöbetlere hayatın 2 döneminde (bebeklik ve yaşlılık) daha sık rastlanır. Belli epilepsi tipleri için cinsiyet farkı gözlenebilir. Yine yaşa bağlı olarak epilepsi nedenleri de değişkendir. Bebeklik döneminde genetik ve metabolik nedenler daha sık iken, erişkinlikten itibaren edinilmiş beyin hasarına (kafa travması, iskemik ve hemorajik inmeler, kanser, enfeksiyöz durumlar) bağlı nöbetler daha fazla görülür.
Epilepsinin bir çok nedeni vardır.
- Genetik; Bazı epilepsi türleri belirli genlerle ilişkilendirmişlerdir. Genetik değişiklikler bir ebeveynden aktarılmadan bir çocukta meydana gelebilir.Çoğu insan için genler epilepsinin nedeninin yalnızca bir parçasıdır. Bazı genler kişiyi nöbetleri tetikleyen çevresel koşullara karşı daha duyarlı hale getirebilir.
- Kafa travması. Bir araba kazası veya başka bir travmatik yaralanma sonucu kafa travması epilepsiye neden olabilir.
- Beyinde yer kaplayan lezyonlar (iyi yada kötü huylu tümörler), kanamaya yada damar tıkanmasına bağlı ortaya çıkan beyin hasarı sonrasında da epileptik nöbetler ortaya çıkabilir.
- Enfeksiyonlar; her tür menenjit ve ensefalit epilepsiye neden olabilir
Nöbetler tetiklenebilir mi?
Nöbet tetikleyicileri epilepsiye neden olmaz, ancak epilepsisi olan kişilerde nöbetleri tetikleyebilirler. Olası nöbet tetikleyiciler arasında; metabolik düzensizlikler, elektrolit dengesizliği, alkol, yanıp sönen ışıklar, nöbet önleyici ilaçların dozlarının atlanması, uyku eksikliği, adet döngüsü sırasında ortaya çıkan hormon değişiklikleri ve stres sayılabilir.
Semptomlar
Nöbetler, nöbete neden olan beyin aktivitesinin nasıl ve nerede başladığına bağlı olarak fokal veya jeneralize olarak sınıflandırılır.
Nöbetler beynin sadece bir bölgesindeki aktiviteden kaynaklanıyor ise bunlara fokal nöbetler denir. Bu nöbetler iki kategoriye ayrılır:
- Farkındalığın korunup korunmadığına göre ikiye ayrılır. Fokal nöbetler beynin herhangi bir lobundan kaynaklanabilir.
- Temporal lob nöbetleri; daha çok duyusal, hafıza, tat, koku, ve dejavu gibi auralar ile başlayan, yalanma, şapıdanma, yutkunma, el ve daha az sıklıkla ayakalarda otomatizmlarla şekillenen nöbetler izlenir.
- Frontal lob nöbetleri; frontal lob nöbetleri beynin ön kısmında başlar. Frontal lob bizim hareketlerimizi kontrol eden beyin bölgesidir. Buradan kaynaklan nöbetlerde yüz, kol ve bacaklarda bazen sadece bir bölgede bazen hepsinde aynı anda seyirmeler ve kasılmalar görülebilir.
- Oksipital lob nöbetleri; bu nöbetler beynin oksipital lob adı verilen bölgesinde başlar. Bu lob görmeyi ve insanların nasıl gördüğünü etkiler. Bu bölgedeki nöbetler sırasında hasta ışık çakması, renkli ışıklar, balonlar görebileceği gibi nöbet sırasında görme alanında kayıplar şeklinde de olabilir.
Jeneralize nöbetler
Beynin tüm bölgelerini aynı anda etki altına alan nöbetlerdir.
- Absans nöbetleri; dalma şeklinde ortaya çıkan çocukluk ve ergenlik döneminde tanı alan kısa süreli nöbetlerdir.
- Miyoklonik nöbetler; miyoklonik nöbetler genellikle ani kısa sıçrayıcı ve genellikle vücudun üst kısmını, kolları ve daha az sıklıkla bacakları etkiler.
- Tonik-klonik nöbetler; en dramatik epileptik nöbet türüdür. Ani bilinç kaybı ile beraber hem ekstansör hem de fleksör kaslarda aktivite (kasılmalar) ile şekillenen, bazen dil ısırma ve idrar kaçırmanın da eşlik ettiği nöbetlerdir.
Tanı yöntemleri
Beyinin yapısal lezyonlarını ortaya koymak için beyin tomografisi yada beyin MR’ı, fonksiyonunu değerlendirmek için EEG gereklidir. EEG-elektroensefalografi bize nöbetin nereden kaynaklandığı, fokal mi yoksa jeneralize tipte bir nöbet mi olduğu hakkında bilgi verir. Nöbet tipini bilmek tedavi ve prognozu (bir hastalığın seyri hakkında tahmini ve iyileşme şansı olup olmadığı öngörüsü) değerlendirme de önemlidir.
Tedavi
İlaç Tedavisi
Epilepsi genellikle epilepsi ilaçları ile tedavi edilir. Bu ilaçlar anti nöbet ilaç- nöbet önleyici ilaç olarak adlandırılır. İlaçlar beyin deki anormal elektriksel aktiviteyi baskılamak yolu ile nöbetleri önlerler. Epilepsisi olan pek çok kişi doğru ilacı uygun dozda kullandıklarında nöbetleri kontrol altına alınabilir (2).
Epilepsi tedavisinin diğer yolları
- Beyin ameliyatı- eğer nöbete neden olan ve çıkarılması uygun bir lezyon var ise cerrahi bir seçenek olabilir.
- Vagus sinir stimülasyonu; cerrahiye uygun olmayan ama ilaca direçli nöbetlerde bir seçenek olarak vardır.
Bu bilgiler, bir hekim veya eczacıya danışmanın yerine geçemez. Daha fazla bilgi için bir hekime ve/veya bir eczacıya başvurunuz.
Prof. Dr. Kadriye Ağan,
Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi
