Ayak Yarası Nasıl Geçer?
Yara iyileşmesi kendiliğinden gerçekleşir. Başka bir deyimle yarayı iyileştirme yeteneği ve becerisi vücudun genetik yapısında bulunur. Ancak yaraların iyileşmesini engelleyen durumlar bulunursa bu durumda vücut, yaraları iyileştirmekte yetersiz kalır. Böylece iyileşmesi gecikmiş veya durmuş yaraları iyileştirmenin ilk yolu, engelleri ortadan kaldırmaktır.
Enfeksiyon
Yara iyileşmesini engelleyen unsurların başında enfeksiyon gelir. Normalde sağlam bir deri, enfeksiyona yol açacak bakterilere, mantarlara, virüslere karşı önemli bir koruma kalkanıdır. Yara açıldığında bu kalkan görevini göremez. Açık yara yüzeyine mikroplar kolayca ulaşırlar. Mikropların yaraya ulaşması, bulaşması enfeksiyon anlamına gelmez. Bu mikroplar sadece bulaşmakla kalmaz, burada tutunmaya, beslenmeye, çoğalmaya ve bir topluluk oluşturmaya başlarsa o zaman bir önem kazanırlar. Bu durum mikropların koloni oluşturması olarak adlandırılır. Bu aşamada bile mikroplar yalnızca yarada çoğalır, orada beslenirler, vücuda yayılmazlar. Mikroplar ne zaman vücuda yayılmaya başlarsa bu sefer sistemik enfeksiyona yol açmış olurlar. Ateş yükselir, yorgunluk halsizlik olur, yara etrafında kızarıklık, şişlik, ağrı, sıcaklık belirginleşir. Kan tahlilinde enfeksiyonu yansıtan değerler tespit edilir. Yani kısaca mikroplar önce yaraya bulaşır (kontaminasyon), sonra burada tutunmaya, beslenmeye, yaşamaya ve çoğalmaya başlarlar (kolonizasyon) ve vücuda yayılarak tüm sistemi ilgilendiren belirti ve bulgulara yol açarlar (enfeksiyon).
Elbette mikropların vücuda yayılması durumunda konu yalnızca yara ve yara iyileşmesi değildir. Durum hastanın uzvunu hatta yaşamını tehlikeye sokacak bir hale gelmiş demektir. Bu gibi durumlar ciddiye alınmalı ve uygun antibiyotik tedavisi de dahil olmak üzere hekimin önerdiği tüm tedaviler derhal başlamalıdır. Ancak mikrop vücuda yayılmadan, henüz yara ortamındayken de yara iyileşmesini geciktirir, durdurur. Bu durumda yara iyileşmesini sağlamak için yaradan mikrop yükünü kaldırmak gerekir. Bu amaçla yara ortamında mikropların üzerine kolayca yerleştiği ve burada çoğaldığı tüm ölü, kötü dokular uzaklaştırılır. Bu uzaklaştırma yoluna “yara debridmanı” adı verilir. Debridman en kolay cerrahi olarak yapılır. Yara tedavisi yapan hekim bistüri, makas, küret gibi aletlerle ölü, kirli dokuları keserek uzaklaştırır. Ölü dokular yara pansumanı sırasında da fırçalayarak, silinerek, kazınarak temizlenir. Bazı jeller, içinde ölü dokuları parçalayan maddeler bulunan yara bakım ürünleri, ultrasonik özelliği olan cihazlar, yüksek hızda su fışkırtan cihazlar, hatta sinek kurtçukları yarayı temizlemek için kullanılır.
Yara enfeksiyonuyla mücadelede mikroplara karşı etkin olduğu bilinen çok çeşitli antimikrobik malzemeler kullanılır. Bunlarda önemli husus, bu maddelerin mikropları kolayca ve hızla öldürmesi, çok çeşitli mikroba karşı etkili olması ancak normal vücut hücrelerine zararlı olmaması yani yara iyileşmesini bozmaması gerekir. Yara tedavisinde bu amaçla kullanılan çok çeşitli madde bulunmaktadır.
Yara mikroplarla enfekte olduğunda akıntı ortaya çıkar. Bu akıntının ortamdan kaldırılması, uzaklaştırılması gerekir. Uzaklaştırılmazsa yara iyileşmesi gerçekleşmeyecektir. Akıntının az veya çok oluşuna göre emicilik özelliği değişen pansuman malzemeleri seçilir ve tercih edilir. Örneğin çok akıntılı bir yara varsa emiciliği yüksek bir köpük örtü tercih edilir. Bu tarz malzemeler kullanma imkânı yoksa, sadece gazlı bez ile pansuman yapılıyorsa, o zaman belki pansuman günde bir kez değil birkaç kez değiştirilir.
Bası
Gerek yatak yaraları gerek diyabet hastalarının ayaklarında çıkıntılı bölgelerde görülen yaralar basıya bağlıdır. İyileşmeleri ancak basının ortadan kalkması ile mümkündür. Bası kaldırılmadıktan sonra ne tedavisi uygulanırsa uygulansınlar iyileşemezler. Bu nedenle yatak yaralarında hastanın belli aralıklarla çevrilmesi gerekir, uygun yataklar kullanılır. Diyabet hastalarında bası kaldırmak için uygun tabanlıklar, ayakkabılar, ortez cihazları hatta alçıya alma uygulanır.
Damar tıkanıklığı
Damar tıkanıklığı bulunan uzuvlardaki yaraların iyileşmesi güçleşir. Damar tıkanıklığı nedeniyle hücrelere besin, oksijen hatta verilen ilaçlar ulaşmaz. Yara tedavisiyle uğraşanlar hastanın damarlarında ileri derecede damar tıkanıklığı saptarlarsa bunun açılmasını gerekli görebilirler. Bu durumda ya cerrahi olarak ya da stent, balon gibi damar içi girişimlerle damarların açılması gerekir. Böylece dokulara yeterli oksijen ve besin ulaşır. Hücreler yeterli kan aldıklarında yara iyileşmesi mümkün olur.
Toplardamar yetmezliği
Toplardamarlardaki çeşitli bozukluklar nedeniyle kan bacak damarlarında birikir. Genişleyen toplardamarlar nedeniyle varis adı verilen durum ortaya çıkar. Toplardamarlar yeterli faaliyet göstermediğinde bacakta yaralar açılır. Bu yaralara venöz ülser adı verilir. Bu yaraları iyileştirmenin yolu, kanın toplardamarlarda birikmesini engellemektir. Bu gibi yaralarda, dıştan bacağa uygulanan bandaj, varis çorabı, basınç sağlayan cihazlar uygulanırsa kan dönüşü sağlanır ve yara iyileşir.
İyileşen dokuların korunması
Kötü ve ölü dokular yaradan temizlendikten sonra yara tabanında kırmızı, temiz bir doku gelişir. Yara kenarları giderek büzülür ve yara küçülmeye başlar. Yara kenarlarından başlayarak deri yarayı örtmeye başlar. Bu aşamaya gelindiğinde yara tabanında gelişen bu kırmızı tamir dokusunu, yarayı örten ince deriyi korumak gerekir. Zira bu yeni oluşan dokular kolayca zedelenebilir. Pansuman sırasında bu dokuları örterek nemli tutmak, kurutmamak ve kaldırmamak gerekir. Yara tabanında çukurlar, girintiler iyileşmeyi bozar. Yara tabanı kabarır ve çok yükselirse deri bu yüksekliği kapatamaz. Bu fazlalıkların pansuman sırasında düzeltilmesi gerekir. Yara kenarlarının yuvarlanması, kabarması, altında boşluk olması, kabarması halinde yine deri buraları örtemez. Pansuman yapılırken yara tabanı kadar kenarlarının da düzeltilmesi gerekir.
Uygun pansuman ve yara bakımı
Yara pansumanı sırasında yaranın etrafı mikropları öldürecek bir sıvı ile silinir, yaranın içi serum fizyolojik ile yıkanır, silinir. Bu sırada yara tabanında ölü, kötü dokular uzaklaştırılır. Pansuman sırasında fazla akıntı varsa mutlaka uzaklaştırılır. Eğer bu işte yetersiz kalınıyorsa ya emiciliği daha yüksek bir yara pansuman malzemesi kullanmak ya da pansumanı daha sık yapmak gerekir. Pansumanda amaç yalnızca temizlik değildir. Yaranın üzeri kapatılarak yaranın kuruması engellenir. Zira en iyi yara pansumanı nemli yara pansumanıdır. Yaranın kurutularak iyileştirilmesi tercih edilmez. Ancak nemliden kasıt ıslak demek değildir. Yara el ile dokunulduğunda ıslaklığı belli belirsiz derecede ise uygun nemliliktedir.
Yarayı kapatmak sadece nemliliğini korumaz, aynı zamanda uygun sıcaklığın muhafaza edilmesi açısından da yararlıdır. Yarayı kapatmak, yara yüzeyine ulaşabilecek mikroplara da engel olur.
Hastanın genel durumu
Sadece yaraya odaklanmak çoğu zaman yaranın iyileşmesinin önündeki hastanın genel durumuna ait engelleri görmemek anlamına gelir. Hastanın beslenmesi, su alımı yeterli değilse yara iyileşmeyecektir. Bu durumda hastanın özellikle protein açısından yeterli beslendiğinden emin olunmalıdır. Diyabetik bir hastanın kan şekeri yüksek seyrediyorsa, yara iyileşmesiyle uğraşmadan önce şeker düzeyini düzeltmek gerekir. Hastada kalp yetmezliği varsa dokulara yeterli kan gitmesini engelleyecek, belki de yara oluşmasının sebebi olacaktır. Kalp yetmezliği mutlaka ilaçlarla tedavi edilmeli, sonra yaranın iyileşmesi beklenmelidir. Uzun süreli hastalığı bulunan hastalarda kan değerleri düşüktür. Kalp, damarlar normal çalışsalar bile yaraya yeterli oksijen gidemez. Bu durumlarda yaranın iyileşmesi için kan desteği gerekli olur.
Özetle Ayak Yarası Nasıl Geçer?
Yara aslında kendiliğinden iyileşir. Vücutta yarayı iyileştirme yeteneği genetik olarak bulunur. Yara iyileşmiyorsa mutlaka yara tedavisi ile uğraşan bir sağlık merkezine başvurmak gerekir. Burada yaranın iyileşmesine engel olan beslenme bozukluğu, şeker dengesizliği, kan eksikliği, kap yetmezliği gibi hastaya ait nedenler varsa önce bunlar düzeltilir. Sonra yaranın iyileşmesini engelleyen enfeksiyon, damar tıkanıklığı, bası gibi lokal nedenler araştırılır ve bunlar düzeltilir. Son olarak da uygun bir yara bakımı ve tedavisi ile ayak yarası geçer.